Przychodzi lekarz do prawnika: roszczenia pacjentów wobec podmiotów leczniczych

Roszczenia pacjentów to coraz powszechniejszy problem związany ze świadczeniem usług medycznych. Niezadowolony pacjent lub jego rodzina mają kilka możliwości dochodzenia swoich racji – w tym na drodze postępowania sądowego, zarówno w procesie karnym, jak i cywilnym. W 2020 roku liczba postępowań karnych o błędy medyczne zwiększyła się w stosunku do 2015 roku aż o ⅓ [1]! Co istotne, w przypadku skargi pacjenta odpowiedzialność może ponosić nie tylko sam lekarz, lecz także podmiot leczniczy, w którym wykonuje on świadczenia medyczne.

Jaka jest odpowiedzialność podmiotu leczniczego w przypadku błędów medycznych?

Jakie rodzaje postępowań mogą być prowadzone wobec szpitala czy przychodni w związku z popełnieniem błędu przy udzielanych świadczeniach medycznych? Co oczywiste, podmiotu leczniczego nie dotyczy odpowiedzialność karna. Odpowiedzialność podmiotu leczniczego w przypadku błędu medycznego to przede wszystkim odpowiedzialność cywilna. Ponoszą ją zarówno publiczne, jak i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Możemy mieć do czynienia z:

• odpowiedzialnością tzw. zastępczą – za szkody dokonane przez zatrudnionych w podmiocie pracowników (personel medyczny, np. lekarzy czy pielęgniarki) (art. 430 i art. 474 k.c.);
• odpowiedzialnością własną (organizacyjną) – w przypadku, gdy roszczenia pacjenta związane są z niewłaściwą organizacją podmiotu leczniczego i jego błędnym funkcjonowaniem (art. 415 i art. 416 k.c.) [2].

O tym, jak przebiega postępowanie karne i cywilne w związku z popełnieniem błędu medycznego, pisaliśmy w tym artykule.

W przypadku popełnienia błędu medycznego przez lekarza zatrudnionego na podstawie umowy o pracę podmiot leczniczy ponosi odpowiedzialność cywilną (finansową) za szkody wyrządzone przez pracownika [4]. Placówka może domagać się od pracownika zwrotu wypłaconych roszczeń, ale tylko do wysokości jego trzymiesięcznego wynagrodzenia (art. 119 k.p.) [4]. Jeśli pracownik szkodę wyrządził umyślnie, odpowiada finansowo do pełnej wysokości tej szkody. Z kolei gdy lekarz udziela w podmiocie leczniczym świadczeń na podstawie tzw. “kontraktu”, wówczas zastosowanie ma odpowiedzialność solidarna – koszty może ponosić zarówno lekarz, jak i placówka lecznicza [2,4].

Rodzaje roszczeń – czego może domagać się pacjent od podmiotu leczniczego?

Swoich roszczeń finansowych pacjent może dochodzić w postępowaniu cywilnym. Warto podkreślić, że jeśli w procesie karnym zostanie udowodniona wina lekarza, to proces cywilny ma na celu ustaleniu wysokości wypłaty świadczeń dla pacjenta. Poszkodowany może domagać się:

• odszkodowania – w ramach którego pacjent może domagać się np. pokrycia poniesionych kosztów związanych z błędem medycznym (np. leki, rehabilitacja);
• zadośćuczynienia – stanowiącego swoistą rekompensatę doznanej krzywdy i powinno odpowiadać jej rozmiarowi; maksymalna wysokość zadośćuczynienia nie jest określona przepisami prawa;
• renty – gdy pacjent utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej [2].

Sytuacje szczególne – odpowiedzialność cywilna w dobie COVID-19

Pandemia COVID-19 wywarła wręcz niewyobrażalny wpływ na funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia, co znalazło swoje odzwierciedlenie w nowych rozwiązaniach prawnych związanych z opieką medyczną. Do swoistego novum prawnego wprowadzonego w związku z epidemią koronawirusa należy tzw. klauzula dobrego samarytanina[2]. 

Aby klauzula ta obowiązywała, muszą być spełnione wszystkie poniższe przesłanki:

• doprowadzenie do nieumyślnego spowodowania śmierci, nieumyślnego lekkiego, średniego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, nieumyślnego narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w okresie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii,
• udzielanie świadczeń zdrowotnych na podstawie przepisów określonych ustaw w ramach rozpoznawania lub leczenia COVID-19,
• działanie w szczególnych okolicznościach[2].

Powyższa klauzula nie ma zastosowania, jeśli doszło do rażącego niezachowania środków ostrożności wymaganych w danych okolicznościach. Co ważne, klauzula dobrego samarytanina dotyczy zwolnienia jedynie z odpowiedzialności karnej! Nie zwalnia ona zatem z ponoszenia odpowiedzialności cywilnej, w tym z wypłaty pokrzywdzonemu odszkodowania czy zadośćuczynienia. Ponadto, klauzula dotyczy jedynie personelu medycznego udzielającego świadczeń, a nie podmiotu, w którym usługi medyczne były udzielane [2].

Lepiej zapobiegać, niż leczyć – czy podmiot leczniczy może ochronić się przed roszczeniami pacjentów?

Roszczenia pacjentów, tak samo jak błędy medyczne, zdarzały się, zdarzają się i zdarzać się będą. Co jednak może zrobić osoba prowadząca podmiot leczniczy, by zminimalizować liczbę skarg pacjentów? Ważne jest zwrócenie uwagi na kilka podstawowych elementów:

• zadbanie o właściwą organizację pracy w placówce;
• prawidłowe i zgodne z czasem ustawowym przechowywanie dokumentacji medycznej;
• respektowanie praw pacjenta – w tym dotyczących dochowania tajemnicy oraz informacji; zgoda pacjenta poprzedzona informacją (na piśmie) jest poświadczeniem, że chory wiedział, jakie są możliwe powikłania czy skutki zaniechania wykonania badania czy procedury diagnostycznej;
• ubezpieczenie – odpowiednio dobrana polisa może ochronić podmiot udzielający świadczeń.

Ubezpieczenie – bezpieczeństwo dla podmiotu leczniczego

Dlaczego posiadanie ubezpieczenia OC jest ważne dla podmiotu leczniczego? Obowiązkowe OC lekarza czy placówki leczniczej zapewnia ochronę w przypadku roszczeń pacjenta z tytułu nieprawidłowo wykonanych świadczeń zdrowotnych lub niezgodnego z prawem zaniechania wykonania tych świadczeń. Obowiązkowe OC nie dotyczy jednak szkód niezwiązanych z wykonywaniem działalności leczniczej (np. upadku ze schodów członka rodziny pacjenta), roszczeń z tytułu naruszenia praw pacjenta innych niż prawo do opieki zdrowotnej, nie pokrywa ono także kosztów porad prawnych – ochronę w tych przypadkach może zapewnić ubezpieczenie dodatkowe.

W przypadku prowadzenia podmiotu leczniczego, kluczowe jest zadbanie o jego optymalne funkcjonowanie i prawne bezpieczeństwo. Pakiet INTER Podmioty Lecznicze to kompleksowa ochrona dla placówki medycznej, zawierająca w sobie zarówno obowiązkowe, jak i dobrowolne OC, a także ochronę HIV/WZW dla pracowników. Ponadto, istnieje możliwość rozszerzenia ubezpieczenia o Ochronę Prawną – w przypadku roszczeń pacjenta zyskujemy opiekę prawną, w tym kontakt z prawnikiem czy opinie prawne na piśmie, co stanowi ważne wsparcie podczas długotrwałych postępowań związanych z błędami medycznymi.

W przypadku wszystkich osób wykonujących zawód medyczny i związanych z podmiotami leczniczym warto wykupić dodatkowe ubezpieczenie, gdyż sumy gwarancyjne określone w obowiązkowym OC mogą nie być wystarczające do pokrycia wszystkich roszczeń finansowych pacjentów (w tym kosztów wypłaty wieloletniej renty). O przekroczeniach sum gwarancyjnych pisaliśmy już na naszym blogu.

Dokumentacja medyczna – niemy świadek

Spisana historia choroby to niemy świadek procesu terapeutycznego. Ze względu na tajemnicę lekarską i poszanowanie intymności chorego, często przy wykonywaniu procedur medycznych jedynymi obecnymi są lekarz i pacjent. To z kolei może nastręczać poważnych problemów z ustaleniem faktycznego przebiegu zdarzeń. Jedną z kluczowych form ochrony jest w takich przypadkach właściwie prowadzona i przechowywana przez określony ustawowo czas dokumentacja medyczna. Zgodnie z art. 29 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, dokumentacja chorych powinna być przechowywana przez podmiot leczniczy 20 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonany był ostatni wpis w tej dokumentacji [3]. Od tej ogólnej zasady istnieje jednak kilka wyjątków:

• dokumentacja medyczna w przypadku zgonu pacjenta na skutek uszkodzenia ciała lub zatrucia – 30 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpił zgon,
• dokumentacja związana z monitorowaniem losów krwi i jej składników – 30 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym dokonano ostatniego wpisu,
• skierowania lekarskie – 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym udzielono świadczenia zdrowotnego będącego przedmiotem skierowania lub zlecenia lekarza (a w przypadku niezgłoszenia się pacjenta w ustalonym terminie – 2 lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wystawiono skierowanie),
• zdjęcia RTG przechowywane poza ogólną dokumentacją pacjenta –10 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wykonano zdjęcie,
• dokumentacja medyczna dzieci do 2 lat – 22 lata [3].

Roszczenia pacjenta – jak postępować?

Jeśli jednak mimo dobrej organizacji w prowadzonej przez nas placówce medycznej dojdzie do sytuacji, w której pacjent wystąpi z roszczeniem, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad. Przede wszystkim, należy dokładnie przyjrzeć się roszczeniom pacjenta. Zwykle w kilkustronicowych pismach pisanych przez pacjentów jedynie kilka zdań jest poświęconych konkretnym faktom związanym z zaistniałą sytuacją. Najważniejsze pozostaje ustalenie rzeczywistego przebiegu zdarzenia – tutaj, jak już pisaliśmy, kluczowa jest właściwie prowadzona dokumentacja medyczna.

Należy również przedstawić pacjentowi numer polisy ubezpieczeniowej i poinformować swojego ubezpieczyciela o zaistniałej szkodzie.

Podsumowanie

W dobie powszechności roszczeń pacjentów szczególnie ważne jest przykładanie należytej wagi do prawidłowej organizacji pracy w placówce medycznej. Jednak nawet mimo to roszczenia pacjentów są często niemożliwe do uniknięcia. Kompleksową ochronę zapewnia ubezpieczenie INTER dla podmiotów leczniczych. Dobrze dobrana polisa gwarantuje spokój ducha i choć odrobinę stabilności w tych niestabilnych czasach.

Referencje:

1. https://www.rp.pl/prawo-dla-ciebie/art8688891-odszkodowania-za-bledy-medyczne-brakuje-bieglych-i-lekarzy-sadowych (data ostatniego dostępu: 9.02.2022r.)
2. Roszczenia pacjentów wobec placówek medycznych – zasady minimalizowania ryzyk, wykład radcy prawnego Pawła Strzelca. Webinar, 02.12.2021
3. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
4. https://bml.pl/edukacja/lekarz-przedsiebiorca/obowiazkowe-ubezpieczenie-oc-indywidualnej-praktyki-lekarskiej (data ostatniego dostępu: 11.01.2022r.)