“Dodatek covidowy” dla pracowników medycznych – podstawa prawna, kontrowersje i przyszłość

O dodatkowym wynagrodzeniu dla personelu medycznego biorącego udział w walce z epidemią COVID-19 czyli tzw. dodatku covidowym zrobiło się głośno w mediach w październiku 2020. Było to związane z zamieszaniem legislacyjnym dotyczącym ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19. 

Podstawy prawne dodatku covidowego

Wcześniej na mocy polecenia Ministra Zdrowia z dn. 29 kwietnia 2020 osobom wykonującym zawód medyczny i mającym kontakt z dodatnimi lub podejrzanymi o zakażenie pacjentami w placówkach zajmujących się leczeniem chorych na COVID-19 przysługiwał 50% dodatek do wynagrodzenia albo 80% rekompensaty za wynagrodzenie otrzymywane wcześniej w innych placówkach. Dodatkowe środki miały związek z ograniczeniem miejsc pracy medyków wyłącznie do szpitali zajmujących się pacjentami dodatnimi i pozbawienia ich możliwości dodatkowego zarobkowania [1, 2]. W kolejnych poleceniach Ministra Zdrowia zrezygnowano z tego warunku [3], dodatkowo dostosowano też nazewnictwo do ogłoszonej “Strategii walki z pandemią COVID-19 – jesień 2020” (szpitale II i III poziomu) [4].

Na podstawie oddzielnych przepisów, osobom skierowanym do walki z epidemią przysługiwało 150% wynagrodzenia [5].

W październikowej ustawie kwotę dla oddelegowanych podwyższono do 200%. [6]. Ustawa została przyjęta przez Sejm i Senat. Jednak już następnego dnia posłowie uchwalili nowelizację! Związane było to, jak przyznali sami ustawodawcy, z błędem w treści ustawy, który przyznawał dodatkowe wynagrodzenie wszystkim pracownikom medycznym, nie tylko tym biorącym bezpośrednio udział w walce z epidemią. Zanim Senat rozpatrzył nowelizację, pierwotna ustawa została podpisana przez Prezydenta. Jednak jej publikacja w Dzienniku Ustaw nie nastąpiła aż do 29 listopada, kiedy to uwzględniono wprowadzone zmiany [7]. Wcześniej, 1. listopada Minister Zdrowia wydał polecenie dla Prezesa NFZ, które rozszerzało grupę pracowników medycznych, którym przysługuje dodatek. Obowiązywało ono do czerwca 2021 roku [8].

Komu przysługiwał dodatek covidowy?

Na mocy poleceń Ministra Zdrowia w okresie od listopada 2020 do czerwca 2021 dodatkowe wynagrodzenie o wysokości 100% wynagrodzenia wynikającego z umowy (do sumy 15 tys. złotych) przysługiwało osobom:

1. Zatrudnionym w szpitalach II i III poziomu zabezpieczenia covidowego, które:

• wykonują zawód medyczny,
• uczestniczą w udzielaniu świadczeń medycznych,
• mają bezpośredni kontakt z pacjentami z podejrzeniem i z zakażeniem wirusem SARS-CoV-2.

UWAGA! Wszystkie warunki muszą być spełnione łącznie. Kontakt powinien być faktyczny (nie tylko potencjalny) i nie powinien mieć charakteru incydentalnego, oraz powinien wynikać z faktycznie wykonywanych zadań/udzielanych świadczeń zdrowotnych na rzecz ww. pacjentów. Dodatkowo, musi być spełniony warunek kontaktu z osobami z potwierdzonym zakażeniem (nie wystarczą pacjenci podejrzani o zakażenie).

2. Wykonującym zawód medyczny w SOR lub izbach przyjęć, zespołach ratownictwa medycznego, w tym lotniczych zespołach ratownictwa.
3. Wykonującym czynności diagnostyki laboratoryjnej w laboratoriach umieszczonych na wykazie MZ, zlokalizowanych w szpitalach I, II i III poziomu zabezpieczenia covidowego, z którymi NFZ podpisał umowę na wykonywanie testów w kierunku SARS-CoV-2. [8]

Należy zwrócić uwagę, że niezbędnym warunkiem otrzymania dodatku było wykonywanie zawodu medycznego tj. lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, ratownika medycznego, fizjoterapeuty, farmaceuty i diagnosty laboratoryjnego. Dodatkowe wynagrodzenie nie dotyczyło więc m.in. salowych, sanitariuszy, techników elektroradiologii i innego personelu pomocniczego. Otrzymają oni jednorazowy dodatek.

Dodatkowym ograniczeniem było wykluczenie osób, które zostały skierowane przez wojewodę lub ministra zdrowia do walki z epidemią COVID-19. Przysługiwało im jednak podwyższone wynagrodzenie w wysokości nie niższej niż 200% przeciętnego wynagrodzenia zasadniczego przewidzianego na danym stanowisku w danym miejscu pracy. Nie mogło być ono niższe od wynagrodzenia danego pracownika w poprzednim miesiącu. [5]

Zmiana zasad od czerwca 2021

Wraz ze zmniejszaniem się liczby zachorowań, pojawiały się głosy w środowisku, że dodatek do wynagrodzenia ma przestać być wypłacany. W kwietniu wiceprezes NFZ na posiedzeniu sejmowej Komisji Zdrowia wspominał o potrzebie doprecyzowania przepisów i poinformował o trwających pracach nad ich udoskonaleniem [14]. Pogłoski zostały potwierdzone zmianą polecenia Ministra Zdrowia dla Prezesa NFZ 28 maja 2021 r. i komunikatem NFZ skierowanym do szpitali.

Dla kogo dodatek covidowy?

Od pierwszego czerwca 2021 roku dodatek covidowy przysługuje jedynie osobom zatrudnionym w szpitalach II poziomu zabezpieczenia, które uczestniczą w udzielaniu świadczeń zdrowotnych i mają bezpośredni kontakt z pacjentami z podejrzeniem i potwierdzeniem zakażenia SARS-CoV-2 w oddziałach, w których zapewnione są łóżka dla tej grupy pacjentów. Tak jak wcześniej, nie dotyczy to osób skierowanych do pracy w danym podmiocie. Nowe przepisy zdecydowanie ograniczają grupę pracowników medycznych, którym przysługuje dodatek do wynagrodzenia.

Jednorazowe świadczenie dla personelu niemedycznego

Potwierdziło się wcześniejsze ogłoszenie premiera, że personel niemedyczny t.j. salowi, technicy, kierowcy karetek walczący z COVID-19, otrzymają w czerwcu jednorazowy dodatek o wysokości 5 tys. złotych [15]. Dotyczy on osób, które wykonywały czynności zawodowych w bezpośrednim kontakcie z osobami zakażonymi i podejrzanymi o zakażenie SARS-CoV-2 w szpitalach II i III poziomu zabezpieczenia, w jednostkach systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, izbach przyjęć lub laboratoriach wykonujących testy w kierunku COVID-19. Uwzględniono także osoby pracujące w transporcie sanitarnym. Warunkiem jest praca min. 21 dni i zatrudnienie w podmiocie na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej.

Chaos legislacyjny

Niestety, wspomniane na początku artykułu zamieszanie związane z opóźnieniem publikacji ustawy nie było wyjątkiem. Podobnie jak w wielu przypadkach ustawodawstwa związanego z epidemią COVID-19, akty prawne przyznające dodatki covidowe są wątpliwej jakości i sprawiają wrażenie pisanych “na kolanie”. Wprowadza to niepewność w kwestii komu dodatek się należy, mnogość różnych interpretacji przepisów i w konsekwencji chaos w wypłacie wynagrodzeń. Niejeden pracownik medyczny nadal czeka na należny mu dodatek. W wielu przypadkach interweniowała Naczelna Rada Lekarska, Ogólnopolski Związek Zawodowy Lekarzy i Ogólnopolski Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych. Niestety, zazwyczaj odpowiedzią Ministerstwa Zdrowia było odesłanie do aktów prawnych, często bez wiążącej interpretacji przepisów.

Problemy z wypłatą dodatków

Środki przeznaczone na dodatkowe wynagrodzenie dla pracowników medycznych są przekazywane szpitalom przez NFZ na podstawie przedstawionej przez dyrekcję danego podmiotu medycznego listy uprawnionych pracowników. Mimo to, część dyrektorów szpitali ogranicza dostęp do tego świadczenia m.in. przez: 

• narzucenie wymogu rejestracji czasu spędzonego w bezpośrednim kontakcie z pacjentami dodatnimi, 
• wypłatę części dodatku covidowego, 
• nieuwzględnianie lekarzy wykonujących zawód na tzw. kontrakcie,
• skreślanie z list lekarzy stażystów i rezydentów,
• nieprzyznawanie dodatków lekarzom konsultującym na SOR lub izbie przyjęć.

Dochodzi nawet do absurdalnych sytuacji, w której przed otrzymaniem należnej sumy pracownicy medyczni są zmuszani przez pracodawcę do podpisania oświadczenia, że w razie stwierdzenia braku podstawy do dodatku podczas kontroli NFZ, zobowiązują się do zwrotu środków! Powód jest jednak zrozumiały – dyrekcje szpitali obawiają się, że gdy minie pandemia, NFZ zakwestionuje zasadność i zażąda zwrotu części środków.

Rozwiewamy wątpliwości

Część wątpliwości powinny rozwiać odpowiedzi Ministerstwa Zdrowia na zapytania Naczelnej Rady Lekarskiej czy OZZL.

Możemy m.in. przeczytać, że jedyną przyczyną proporcjonalnego obniżenia wysokości świadczenia dodatkowego jest świadczenie pracy przez niepełny miesiąc przez osoby uprawnione do dodatku. Wysokość świadczenia dodatkowego nie jest uzależniona od liczby świadczeń udzielonych w danym miesiącu w bezpośrednim kontakcie z pacjentami z podejrzeniem lub zakażeniem SARS-CoV-2 oraz od wymiaru czasu, który dana osoba poświęca na udzielanie tych świadczeń w danym okresie (czy świadczenia te są udzielane w sposób ciągły czy nie). [9, 10] Również NFZ nie wymaga ewidencji czasu spędzonego przy pacjentach COVID-19, zaznacza tylko, że kontakt ten nie może być “incydentalny”. [11]

Jeżeli chodzi o lekarzy wykonujących swój zawód w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej na podstawie umowy z podmiotem leczniczym (czyli na tzw. “kontrakcie”), to również, przy spełnieniu warunków, należy im się dodatek covidowy. Polecenie Ministra Zdrowia nie wprowadza wymogu pozostawania w zatrudnieniu w podmiocie leczniczym, na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej. Zaznaczono jedynie, że środki te nie stanowią przychodu podwykonawcy. [9]

Zgodnie z odpowiedzią NFZ na pytanie Przewodniczącego Zarządu Krajowego OZZL, lekarze stażyści i lekarze rezydenci nie są wykluczeni z grupy osób, które po spełnieniu warunków, mogą otrzymać dodatkowe wynagrodzenie. Dotyczy to również sytuacji, w której  rezydent zatrudniony w jednym szpitalu jest na stażu w innym szpitalu i w tym innym spełnia warunki do otrzymania dodatku covidowego.  Ten drugi szpital ma obowiązek zgłoszenia go do NFZ w celu uzyskania dodatku. [12]

Również kwestia dodatku dla lekarzy “schodzących z oddziałów” niecovidowych do SOR lub izby przyjęć podczas dyżurów została poruszona przez OZZL. Według pisma wysłanego przez mazowiecki oddział NFZ należy im się dodatkowe wynagrodzenie i to w pełnej wysokości [13].

Co dalej?

Nie cichną głosy o możliwości złożenia pozwów przez medyków w związku opóźnieniem w publikacji ustawy covidowej, która w swoim ostatecznym kształcie pozbawiła część medyków wcześniej przyznanego prawa do dodatku do wynagrodzenia [16].

Mimo problemów medyków z uzyskaniem należnego dodatku, w części mediów dodatkowe świadczenia dla pracowników ochrony zdrowia wykorzystywane są do przedstawiania ich w niekorzystnym świetle. Podawane są zawrotne sumy środków wypłaconych szpitalom –  1 mld 762 mln zł dla 109 271 pracowników medycznych (stan na 29.01.21). Zwraca się też uwagę, że dodatek covidowy jest elementem wynagrodzenia, więc podwyższa kwotę zasiłków chorobowych i macierzyńskich [17].

Odpowiadając na tytułowe pytanie – nie wiadomo jak będzie dalej. Ale opierając się na dotychczasowych doświadczeniach, pracownicy medyczni muszą uzbroić się w cierpliwość i dużą dozę spokoju.

Referencje

1. Polecenie Ministra Zdrowia z dn 29 kwietnia 2020.
2. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/dodatkowe-wynagrodzenie-dla-personelu-medycznego-za-prace-w-jednym-miejscu,7721.html (ostatni dostęp: 11.05.2021)
3. Polecenie Ministra Zdrowia dla Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia NFZ z dnia 4 września 2020 r.
4. Polecenie Ministra Zdrowia dla Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia NFZ z dnia 30 września 2020 r.
5. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
6. Ustawa z dnia 28 października 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19
7. https://www.rp.pl/Koronawirus-SARS-CoV-2/201119917-Rzecznik-rzadu-potwierdza-celowe-wstrzymanie-publikacji-ustawy-covidowej-Jest-efektem-pomylki.html (ostatni dostęp: 11.05.2021)
8. Polecenie Ministra Zdrowia z dnia 01.11.2020 r. skierowane do p.o. Prezesa NFZ.
9. https://nil.org.pl/uploaded_files/art_1612447732_mz-do-pan-prof-dr-hab-med-andrzej-matyja-prezes-naczelnej-rady-lekarskiej.pdf (ostatni dostęp: 11.05.2021)
10. https://www.ozzl.org.pl/images/Odpowied%C5%BA_z_Ministerstwa_Zdrowia.pdf (ostatni dostęp: 11.05.2021)
11. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/dodatkowe-wynagrodzenie-dla-medykow-jak-i-kiedy-bedzie-wyplacane,7863.html (ostatni dostęp: 11.05.2021)
12. https://www.ozzl.org.pl/images/aktualnosci/NFZ_odpowiedz.pdf (ostatni dostęp: 11.05.2021)
13. https://bml.pl/artykuly/news/dodatek-covidowy-takze-dla-medykow-niezatrudnionych-na-ip-czy-sor (ostatni dostęp: 11.05.2021)
14. https://www.politykazdrowotna.com/72229,beda-zmiany-w-poleceniu-mz-ws-dodatkow-covidowych (ostatni dostęp: 11.05.2021)
15. https://bml.pl/artykuly/news/jednorazowy-dodatek-covidowy-dla-personelu-niemedycznego (ostatni dostęp: 14.05.2021)
16. https://www.rp.pl/Lekarze-i-pielegniarki/303249896-Dodatek-covidowy-obciazy-szpitale-Beda-rekordowe-zasilki-dla-lekarzy.html (ostatni dostęp: 11.05.2021)
17. https://bml.pl/artykuly/news/bedzie-pozew-zbiorowy-o-dodatki-do-wynagrodzenia (ostatni dostęp: 11.05.2021)