Pacjent z myślami samobójczymi. Agresywne zachowania w gabinecie psychologa

Co 40 sekund na świecie ktoś odbiera sobie życie na skutek samobójstwa [1]. Myśli samobójcze (suicydalne) mogą dotknąć każdego z nas, bez względu na uwarunkowania klimatyczne, geopolityczne, kulturowe czy społeczne. Obchodzony 10 września Światowy Dzień Zapobiegania samobójstwom ma na celu zwiększenie świadomości społecznej w zakresie tej tematyki. Ma również stanowić wsparcie psychologiczne dla osób, u których pojawiają się myśli samobójcze.

Krajowy System Informacyjny Policji przedstawił drastyczne statystyki wskazujące, że w 2019 roku w Polsce w wyniku samobójstw życie straciło 5255 osób, z czego zaledwie 14% stanowiły kobiety, a blisko 86% mężczyźni [2]. Statystycznie każdego dnia w Polsce odbiera sobie życie 15 osób, w tym 12 mężczyzn. Dlaczego mężczyźni czterokrotnie częściej niż kobiety decydują się na samobójstwo? Jak tłumaczą psycholodzy, jednym z powodów jest próba sprostania ideałom męskości. Zgodnie z konstruktem społecznym, według którego mężczyźni nie mają prawa do kryzysu psychicznego: powinien on zawsze sam radzić sobie z problemami i nie okazywać słabości czy płaczu.

Jednak problem samobójstw nie jest zależny jedynie od płci. Według statystyk, aż o 20% w stosunku do roku 2018, wzrosła liczba seniorów w wieku 85+, którzy popełnili samobójstwo [2]. Natomiast w całej grupie osób w wieku 65+ odsetek ten wzrósł o 10%. Zgodnie ze statystykami, najczęściej próby samobójcze podejmują osoby w wieku 30-34 lat. Problem dotyczy także najmłodszej części naszej populacji – znacząco wzrosła liczba prób samobójczych dzieci w wieku od 7 do 12 lat (z 26 do 46%). W 2019 roku, życie odebrało sobie czworo dzieci oraz 94 nastolatków. 

Przyczyny zamachów samobójczych są wieloaspektowe. Suicydologia, jako interdyscyplinarna nauka o samobójstwach wskazuje, że u osób z upośledzoną kontrolą własnych emocji, kumulowany stres może doprowadzić do agresji w stosunku do społeczeństwa [3].

Alarmująco wzrasta liczba pacjentów z depresją, zaburzeniami nerwicowymi związanymi ze stresem, a także zaburzeniami dwubiegunowymi [5]. Pacjenci z afektywną chorobą dwubiegunową często doświadczają skrajnych emocji i nastrojów, przechodząc od depresji przez euforię, aż do manii. W wielu przypadkach pacjenci na co dzień funkcjonują zwyczajnie, dlatego otoczenie nie jest w stanie wychwycić momentu załamania i udzielić prawidłowej pomocy [5]. Stąd kluczowa w leczeniu tych pacjentów jest możliwość kontaktu z psychologiem i psychiatrą. To właśnie na ich barkach spoczywa prawidłowa diagnostyka pacjentów. Każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia, ponieważ etiologia samobójstw jest wieloaspektowa i zróżnicowana. W momencie, kiedy osoby starsze decydują się na samobójstwo, blisko w 100% przypadków są one zdeterminowane do popełnienia tego czynu. Często dużo wcześniej odwiedzają miejsca, które wybrali na „odejście” aby upewnić się, czy na pewno nikt nie będzie w stanie udzielić im pomocy. Natomiast osoby młode, nastoletnie, często nie radzą sobie z presją społeczną, a ponieważ nie umieją znaleźć odpowiedniej pomocy, nie widzą rozwiązań i sposobów wyjścia z kryzysowych sytuacji, często podejmują nawet kilka prób samobójczych w swoim życiu [5].

Co robić w sytuacji, kiedy to Ty, jako psycholog, doświadczasz agresji werbalnej bądź fizycznej ze strony pacjenta?

Po pierwsze musisz podjąć kroki, które zapewnią bezpieczeństwo nie tylko Tobie, ale także Twoim współpracownikom i pacjentom. Należy o tym pomyśleć już na etapie organizacji przestrzeni gabinetu – ustawiając biurko tuż przy drzwiach, czy np. organizując przyciski alarmujące w gabinetach. Pamiętaj też, aby ograniczyć potencjalnie agresywnym pacjentom dostęp do niebezpiecznych przedmiotów w Twoim gabinecie.  Ważne jest, aby zapewnić pacjentowi poczucie zrozumienia i wyrazić chęć pomocy, poprzez m.in. nawiązanie przyjaznego kontaktu wzrokowego i werbalne podkreślanie zrozumienia dla emocji pacjenta. Deklaracja chęci pomocy poprzez łagodny ton wypowiedzi, a także eliminacja anonimowości w relacji z agresywnym pacjentem, często pozwala na znaczne obniżenie napięcia nieprzyjemnej sytuacji. Pacjenci z zaburzeniami afektywnymi często oczekują troski, atencji, która pozwoli im się uspokoić, dlatego nie daj się wyprowadzić z równowagi – zachowaj spokój i opanowanie! Oczywiście w sytuacjach, kiedy napastnik jest natarczywy i uznasz, że sytuacja staje się dla Ciebie niebezpieczna, nie zwlekaj z wezwaniem odpowiedniej pomocy! Jednak zrób to w sposób dyskretny. Zawsze staraj się pokojowo rozwiązać problemową sytuację i zredukować napięcie rozmówcy.

Nie jesteśmy w stanie z góry przewidzieć i oszacować konsekwencji fizycznych i psychicznych, związanych z ewentualnym atakiem ze strony pacjenta. U części osób może rozwinąć się zespół stresu pourazowego (ang. Post-traumatic stress disorder, PTSD), zespół wypalenia zawodowego, reakcje lękowe, zaburzenia snu czy depresja. Oczywiście, zadaniem psychologa jest udzielanie pomocy. Należy jednak pamiętać, iż powinno się ono odbywać wyłącznie w warunkach poszanowania jego godności osobistej. Trudne sytuacje zawsze będą Was spotykać i nie da się ich uniknąć.

W psychiatrii zachowania agresywne pacjentów traktowane są jako powszechna i zrozumiała, choć niepożądana część pracy. Ponadto konfrontacje personelu z zachowaniami agresywnymi uważane jest w tym wypadku, jako naturalny element pracy [6]. Statystyki jednak jasno wskazują, że w grupie pielęgniarek psychiatrycznych, aż 78% z nich doznało agresji fizycznej, a 35% doznaje agresji słownej „dość często” [7].

Dlatego zachęcamy do zaopatrzenia się w ubezpieczenie INTER wzbogaconego o Klauzulę Agresji Pacjenta.  Stanowi ona ochronę dla osób, które podczas wykonywania swoich czynności zawodowych, doświadczyły agresji ze strony pacjenta. Dodatkowo Klauzula Agresji Pacjenta gwarantuje w sytuacji fizycznej napaści na Ciebie podczas pracy, wypłacenie jednorazowego świadczenia pieniężnego.

Piśmiennictwo:

1. Oficjalna strona Światowej Organizacji Zdrowia – World Health Organization – (https://www.who.int/mental_health/prevention/suicide/suicideprevent/en/ – dostęp online – 12.10.2020)

2. Dane statystyczne przedstawione przez Komendę Główną Policji (https://www.policja.pl/pol/aktualnosci/193560,Swiatowy-Dzien-Zapobiegania-Samobojstwom.html?search=74042215963424 – dostęp online – 12.10.2020)

3. Soubrier JP. Looking back and ahead. Suicidology and suicide prevention: do we have perspectives? World Psychiatry. 2004;3(3):159-160.

4. Llorca A, Malonda E, Samper P. The role of emotions in depression and aggression. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2016;21(5):e559-e564. doi:10.4317/medoral.21561

5. Turecki G, Brent DA. Suicide and suicidal behaviour. Lancet. 2016;387(10024):1227-1239. doi:10.1016/S0140-6736(15)00234-2

6. Lickiewicz J, Piątek J. Doświadczanie agresji w pracy pielęgniarskiej. Sztuka Leczenia. 2014;3–4:11–22.

7. Markiewicz R. Zachowania agresywne pacjentów wobec personelu pielęgniarskiego zatrudnionego w oddziałach psy- chiatrycznych. Curr Problem Psychiatry. 2012;13(2):93–97