Bezpieczna pielęgniarka i położna – zlecenia lekarskie w czasie epidemii

Stan epidemii znacząco wpłynął na warunki pracy w placówkach medycznych. Braki kadrowe, niedobór środków ochrony osobistej, przemęczenie i stres, chaos organizacyjny, to tylko niektóre z czynników znacząco obniżających komfort pracy pielęgniarek i położnych. Pomimo ekstremalnych wyzwań jakie niesie ze sobą groźna epidemia, bezpieczeństwo prawne pielęgniarki i położnej nie może zostać zachwiane. Jednymi z ważniejszych czynników mających bezpośredni wpływ na to bezpieczeństwo są zasady przyjmowania i realizacji zleceń lekarskich. Warto je sobie przypomnieć:

1. Pielęgniarki i położne wykonują samodzielne zawody medyczne. Oznacza to, że ponoszą odpowiedzialność za wszystkie wykonywane czynności, także te podejmowane w ramach realizacji zleceń lekarskich.
2. Stan epidemii nie zwalnia z obowiązku realizacji zleceń lekarskich na zasadach określonych w przepisach prawa.
3. Fundamentalną zasadą pozostaje realizacja zleceń wydanych na piśmie. Pielęgniarka i położna wykonują zlecenia lekarskie zapisane w dokumentacji medycznej (art.15 ust.1 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej).
4. Aby można było prawidłowo zrealizować zlecenie, powinno ono:

• • być zapisane czytelnie

• zawierać wszystkie potrzebne dane i wskazania (m.in. datę sporządzenia zlecenia, nazwę leku, postać leku, dawkę, drogę podania, czas podania, podpis osoby zlecającej itp.) .

5. W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka i położna mają prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę jego wykonania.
6. Obowiązek pisemnego wydawania przez lekarza zleceń nie dotyczy tych wykonywanych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego pacjenta. Podstawą umożliwiającą  realizację zlecenia ustnego, stanowi nie tylko stan zagrożenia zdrowia pacjenta, ale również sytuacja nagłego pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta. Po udzieleniu świadczenia w stanie nagłym należy zadbać, aby lekarz wpisał wydane ustnie zlecenie do dokumentacji medycznej (karty zleceń).
7. Przepisy umożliwiają pielęgniarce i położnej odmowę wykonania zlecenia lekarskiego niezgodnie z ich sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji.  Warunkiem skorzystania z tego prawa jest niezwłoczne podanie przyczyny odmowy na piśmie przełożonemu lub osobie wydającej zlecenie.
8. Niektóre z przeszkód uniemożliwiających wykonanie zlecenia lekarskiego:

• narażenie życia i zdrowia pacjenta na skutek realizacji nieprawidłowo wydanego zlecenia lekarskiego (np. nieprawidłowo oznaczone dane pacjenta uniemożliwiające prawidłową  identyfikację chorego, nieczytelna nazwa leku, nieprawidłowa dawka leku, błędnie oznaczona droga podania leku,  pacjent zgłasza uczulenie na dany lek);
• brak posiadania kwalifikacji wymaganych do realizacji świadczenia uzyskanych w czasie kształcenia podyplomowego tzn. w czasie kursów specjalistycznych, kwalifikacyjnych czy też specjalizacji (np. wykonywanie szczepień ochronnych, instrumentowanie do zabiegów operacyjnych, podawanie leków cytostatycznych);
• naruszenie praw pacjenta w związku z realizacją zlecenia lekarskiego (np., podanie leku lub pobranie materiału biologicznego przy wyraźnym sprzeciwie pacjenta);
• brak podpisu lekarza zlecającego.

Pamiętajmy, że wykonanie zlecenia mimo istnienia powyższych przeciwwskazań może skutkować odpowiedzialnością prawną (cywilną, zawodową a nawet karną) lekarza, ale także pielęgniarki/położnej, jako samodzielnego członka zespołu terapeutycznego. Ryzyko tej odpowiedzialności będzie znacząco wyższe jeżeli skutkiem wykonania nieprawidłowego zlecenia będzie uszczerbek na życiu lub zdrowiu pacjenta.

Szczególnie w czasie epidemii, pielęgniarka zobligowana jest zgłaszać lekarzowi wszystkie problemy związane z wykonaniem zleceń (np. zbyt dużą liczbę przyjmowanych pacjentów, braki w zakresie środków ochrony osobistej, problemy z izolacją osób podejrzanych o zakażenie). Dla celów dowodowych najpoważniejszych zgłoszeń dobrze jest dokonywać na piśmie.

Przy ogromnym przeciążeniu personelu medycznego obowiązkami zawodowymi może czasami pojawiać się pokusa naginania reguł wydawania i realizacji zleceń medycznych, jako zbyt czasochłonnych i formalistycznych. Nie można jednak tracić z pola widzenia tego, że reguły te są ważną gwarancją bezpieczeństwa świadczeń  zdrowotnych zarówno dla pacjentów, jak i osób wykonujących zawody medyczne. Realizacja powyższych zasad będzie miała kluczowe znaczenie przy ocenie prawidłowości działań kadry medycznej dokonywanej w przyszłości, także tej odległej od momentu ustania stanu epidemii.

Paweł Strzelec

radca prawny